مانی
مانی، پیامبر ایرانی، 276 - 216؟م
مانی به معنای بیهمتا و ماندگار است. او را مانی خواندند تا بماند و ماندگار شود. مانی در طفولیت به آیین مغتسله تربیت یافت و در ایام جوانی به تحصیل علوم و حکمت و مطالعه در ادیان بودایی، عیسوی، مزداپرستی و... پرداخت. او چند بار مکاشفاتی یافت و حقایق عالم بر او عرضه شد. عصر مانی در فاصلهای میان اسلام و مسیحیت پدید آمد. آیین مانی در مدت کوتاهی فراگیر شد و پیروانی پرشور گردآورد. این آیین ترکیبی است آگاهانه از اعتقادات صابیان، بوداییان، زرتشتیان، و مسیحیان. اصول عرفانی و انسانی این آیین در گسترش آن خیلی موثر بود و آن را در شرق تا چین و در غرب تا مرکز اروپا پیش برد. حاکمان ایران و روم و سرزمینهای دیگر با مانویان از در خصومت درآمدند و دستهدسته آنها را کشتند و سرانجام محاکمۀ تفتیش اروپا آخرین گروه مانویان را در قرن سیزدهم میلادی نابود کرد. آیین مانی به عکس کیش مزدک، که در داخل کشور رشد گستردهای داشت، در خارج از ایران بسیار گسترش یافت. مانی پیامبر بر این باور بود که حکمت او خلاقه و چکیدۀ همۀ حکمتهای ادیان پیشین است.