قهوه قجری: آسیبشناسی رقابتهای رجال عصر قاجار
رقابت بین نخبگان سیاسی جزء جداییناپذیر همة نظامهای سیاسی است. اما آنچه رقابتهای سیاسی رجال ایرانی دورة قاجار را از سایر نظامها متفاوت میسازد، بسترهای آمادة این چالشها و تاثیرگذاری شگرفی است که این رقابتها در سیاستگذاریها و تصمیمسازیهای کلان این دوره برجای میگذارد. این رقابتها اگرچه باعث پویایی در عرصة سیاستگذاری میشد، اما شدت رقابتها گاه به زیان منافع ملی تمام میشد. آنها گاه حاضر نبودند، حتی در آنچه منافع ملی اقتضا میکرد، با هم همکاری کنند. حوادث مهمی چون جنگ ایران و روس، و مسالة هرات و امتیاز رویتر شدیدا از رقابتهای سیاسی این دوره تاثیر میپذیرد. نکتة قابل توجه در این فرایند، دامن زدن عامدانة این رقابتها از سوی شاهان قاجار است. آنها گاهی جهت ایجاد موازنه و زمانی برای کسب امتیاز از آنها به این رقابتها دامن میزدند. از سویی، فقدان دولت به معنای واقعی و عامل فردیت که شاه را در راس همة تصمیمات قرار میداد، بر شدت این چالشهای سیاسی میافزوده و گاه سبب حذف فیزیکی برخی از رجال صاحب اندیشه برای نجات ایران میشد. به این ترتیب، این رقابتها در بسیاری از کامیابیها و ناکامیهای ایران در دورة قاجار تاثیر شگرفی از خود بجای میگذاشت. نگارنده در کتاب حاضر به آسیبشناسی رجال قاجار از جمله آصفالدوله، قائممقام فرهانی، امیرکبیر، میرزا آقاخان نوری و... پرداخته است.