درآمدی بر ساختار اداری حکومت اسلامی
در کتاب حاضر، نخست ضمن بیان پارهای مفاهیم و مباحث نظری همچون دولت، ملت، اداره، ساختار اداری، و حکومت اسلامی، عوامل موثر بر شکلگیری سیستمهای اداری در سه محور: فلسفهی سیاسی، عوامل فرهنگی اجتماعی، و محیط طبیعی بررسی گردیده و چنین نتیجهگیری شده است: "فلسفهی سیاسی در مقام متغیر اصلی و اساسی و عوامل فرهنگی، اجتماعی و محیط طبیعی به عنوان متغیرهای وابسته و پیرو، سمت و سوی سیاستهای اداری را تعیین میکنند و سازمانها و سیستمهای اداری با در نظر گرفتن عوامل یاد شده، به ویژه فلسفهی سیاسی، طرح و تاسیس میشوند... فلسفهی سیاسی اسلام که در صورت و معنا با سایر فلسفههای سیاسی تفاوت دارد، با اعتبار بخشیدن به فرد و جامعه، و ترسیم منزلگاه سعادت انسان در پرتو لزوم اطاعت از حکومت و در نظر گرفتن حکومت به عنوان مکانیسم تنظیم رابطهی انسان با خداوند متعال، نسبت به گرایش به انواع نظامهای اداری مدرن از انعطاف کامل برخوردار است". در ادامه، با مروری بر تاریخ دولتهای اسلامی از صدر اسلام تا دوران معاصر، سازمان دولت و ساختار اداری آنان بررسی گردیده و خاطرنشان میشود: "ساختار اداری دولت اسلامی، پیرو سیال نظام سیاسی بوده است و آنگونه که تصور میشد، با پایان یافتن دوران خلافت راشده، مسیر حکومت اسلامی انحراف چشمگیری یافت و دین در خدمت دستگاه دولت درآمده، فلسفهی سیاسی اسلام، جای خود را به نگرشهای جمعگرایانه و منفعتطلبانهی ناشی از سیستم سیاسی سلطنت داد و در همین راستا، سیستم اداری کشور اسلامی به منظور تامین منافع طبقهی حاکم و ایجاد فضای رعبآلود سازگار با نظامهای استبدادی، تجدید سازمان یافت". در پایان، پس از بررسی تطبیقی میان سیستمهای اداری برخی از کشورهای اسلامی معاصر، سیستم مطلوب اداری برای حکومت اسلامی ترسیم شده و تصریح میگردد: "دولتهای اسلامی عصر حاضر، در مواجههی با سنت و تجدد، بیشتر به رویکرد تقابل گرایش نموده و از اینرو، یا با قطع رابطه با گذشته و دست برداشتن از سنت، به یکباره تسلیم فضای نو گشتهاند و یا با اصرار بر حفظ سنتها، از تعامل با تجدد ابا ورزیدهاند. اما در این میان، تجربههایی اندک با رویکرد تعامل میان سنت و تجدد به عمل آمده است و به نظر میرسد که حداقل به لحاظ نظری، تجارب موفق و کارا و خوشایندی است که جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی مشروطهی فدراسیون مالزی، با وجود تفاوت ظاهری و اختلاف در مبانی فقهی و کلامی، الگوهای موفقی از این رویکرد میباشند".