چنین گفت غزالی
عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 / تصوف - متون قدیمی تا قرن 14
این کتاب به ترجمه «ایها الوالد» ـ اثر امام محمد عزالی، متکلم، فقیه و فیلسوف قرن پنجم هجری ـ به همراه معرفی نسخههای خطی کتاب، نشر انتقادی، چاپها، شروح، خلاصهها و ترجمههای کتاب و تحقیقات انجام شده در زمینة آن و نیز توضیح پارهای از ترکیبات و اصطلاحات به کار رفته در کتاب اختصاص دارد. غزالی در این کتاب به صوفیان به دلیل آمیختن تصوف با غلو و وهم در «شکیات» و در بلند کردن صدای خود در ذکر و غنا حمله و با صراحت اعلام میکند که تصوف راستین دو ویژگی دارد: «یکی راست و درست شدن با خدا و دیگری مدارا با مردم». او در قسمتهای بعدی کتاب از مقامات مختلف صوفیان نظیر ورع، رضا و... سخن به میان میآورد و سپس میکوشد آنها را چنان تاویل کند که با زندگی روزانه منطبق باشد. در پایان نیز نظر مخاطب را به هشت نکته جلب میکند تا از چهار مورد آن (اختلاط با امرا و حکام، پذیرفتن بخشش و هدایای آنها و...) دوری و به چهار مورد آن عمل کند. بدینترتیب غزالی از آزمایش خود نخست با «شک علمی و حیرت» سپس با «جست و جو و تامل» و در پایان راه با روش «صوفیانهاش» بیرون آمده است. او بر این باور است که راه رسیدن به حق و خدا را شناخته است، بنابراین همچون یک جستوجوگر فروتن، خواستار رسیدن به خداست و به این ترتیب او یک انسان نادر و یک صوفی اهل عمل بوده است.