سفرنامه گوهر مقصود: خاطرات سیاسی و اجتماعی دوره استبداد صغیر
طهرانی، مصطفی، 1350 - 1277 - خاطرات / ایران - تاریخ - انقلاب مشروطه، 1324 - 1327ق. / ایران - تاریخ - قاجاریان، 1193 - 1344ق.
سید مصطفی تهرانی (میرخانی)، از جمله عالمان دینی و مشروطه طلبان پر تلاش و نماینده دوره اول مجلس شورای ملی بود که بعد از بمباران مجلس و انحلال آن توسط محمدعلی شاه، مانند سایر مشروطه خواهان، تحت تعقیب قرار گرفت و پس از مدتی اختفا، به مشهد گریخت .اثر حاضر شرح کامل سفر او به مشهد مقدس است .کتاب شامل مسائل اجتماعی، سیاسی، موضوعات روز، یادآوری از تاریخ باستان، انتقاد از بیداد، برانگیخته شدن شور تجدد، تجدید حیات فکری، تنوع موضوعات و گاه همره با کاربرد لغات فرنگی است که در مجموع نمونهای از مختصات زبانی و فکری ادبیات مشروطه به حساب میآید .نگارش کتاب از 6شعبان 1326ه.ق آغاز میگردد، اما پس از هفتاد روز، یکباره رها میشود و نویسنده پس از هشتاد و دو روز به تهران باز میگردد .این کتاب گذشته از این که از جنبه تاریخی در روشن کردن برخی از زوایای تاریک تاریخ مشروطیت خالی از فایده نیست، در زمینه آشنایی با عادات و آداب اجتماعی حدود صد سال پیش تهران و برخی دیگر از ولایات ایران نیز منبع مفیدی است .نویسنده شرح کامل سفر خود و حدود ده تن همسفران خویش را به رشته تحریر درآورده و طی آن، تمام مشکلات مراحل و منازل و قهوهخانهها و کاروانسراها و قصبات و شهرهای بین راه را توصیف نموده است .وی همچنین شرحی از اقامت در مشهد و زوار، ستمهای عمال حکومت استبداد به مردم و اجحاف مردم به یک دیگر و ستمپذیری برخی اقشار و وقایع تاریخی دوره محمدعلی شاه در تبریز و تهران و مشهد را به قلم آورده است .کتاب در بخش پایانی از ضمیمهای برخوردار است که در آن مقالهای از نویسنده با عنوان "مقدمهای بر نظامنامه انجمن اتحادیه اصناف "آمده است .فهرست منابع در انتهای کتاب درج گردیده است .