آذری، یا، زبان باستان آذربایجان
زبان آذربایجانی
نویسنده در این اثر بر آن است تا ایرانی بودن زبان آذری یا همان زبان آذربایجانیان باستان را نشان دهد. وی با ذکر نمونههایی از متنهای بازمانده از این زبان، همخانوادگی آن را با دیگر زبانهای ایرانی همچون کردی، مازندرانی، تاتی، تالشی و گیلکی بررسی میکند. در بخش دیگر کتاب، چگونگی ورود زبان ترکی از دیدگاه تاریخی بررسی شده است. نویسنده تصریح میکند: "... آذری یکی از نیمزبانهای بزرگ و ریشهداری همچون کردی و مازندرانی و تالشی و گیلانی و مانند اینها بوده و در سراسر آذربایجان سخن گفته میشده، و آن جز شاخهای از زبان ایران نبوده، و آنچه ما میدانیم این نیمزبانها در باستانزمانها در ایران پیدا شده و همیشه در پشت سر زبان همگانی جایگاهی داشته است... ترکی در زمان سلجوقیان به آذربایجان درآمده و در هفتصد سال یا بیشتر کمکم بر آنجا چیره شده و زبان بومی را از میان برده که جز در گوشهها و کنارها نشانی از آن بازنمانده... پراکندگی زبان ترکی در ایران در زمان صفویان به بالاترین پایگاه خود رسید و چون ایشان سپری شدند، پیشرفت ترکی نیز بازایستاد و سپس به پسرفت نهاد. به ویژه پس از آغاز مشروطه و پیدایش شور کشورخواهی در ایران و بنیاد یافتن روزنامهها و دبستانها که همهی اینها ترکی را بازپس میبرد و از میدان آن میکاهد".