انگلستان و روسیه در ایران 1922 - 1919: جلوههایی از سلطه آنها و تلاش برای رهایی از آن از جمله استمداد از جامعه ملل
در قرن بیستم، ایران، به کرات به صورت یکی از نقاط پرحادثهی جهان درآمد، و غالبا در کانون توجه جهانیان قرار گرفت. در آغاز قرن، صداهای آزادیخواهانهی ملت ایران به پیروزی انقلاب مشروطیت انجامید و نظام حکومت مشروطه، پس از فراز و نشیب چندی، بر پایهی قانون اساسی استوار شد. لیکن همزمان با این حرکت سرنوشتساز ملی و در جهت مخالف آن، دو قدرت برتر عصر ـ انگلستان و روسیه ـ به موجب عهدنامهای، ایران را به مناطق نفوذ خود تقسیم و به این ترتیب، ایرانیان را از استقلال و حق اعمال حاکمیت ملی خلع نمودند. بر این اساس در کتاب حاضر بخشی از سلطهی انگلستان و روسیه به ایران طی سال 1922-1919 و تلاش ایران برای رهایی از آن بیان میشود. کتاب در سه بخش تنظیم شده است. بخش اول به وضعیت ایران در ربع اول قرن بیستم و روابط متلاطم و نابرابر آن با روسیه و انگلستان اختصاص دارد. در بخش دوم جریان استمداد ایران از جامعهی ملل برای تخلیهی گیلان از نیروهای شوروی بررسی شده است که به بهانهی استرداد کشتیهای دنیکین و محمولات آنها، وارد خاک ایران شده بودند. موضوع کلی بخش سوم کتاب نیز، توسل به مذاکرات مستقیم برای پایان دادن به اختلاف ناشی از اشغال نظامی گیلان، است و در آن به مذاکرات مسکو، عهدنامهی مودت 26 فوریهی 1921، پایان جنبش جنگل و... اشاراتی شده است.