جامع التواریخ (تاریخ بنیاسرائیل)
خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی (648-718 ق)، وزیر و مورخ ایرانی عصر ایلخانیان مغول بود که در عصر سلاطینی چون ابوسعید، غازانخان و اولجایتو خدمت میکرد. از میان تالیفات مختلف او در حوزههای معارف دینی، طب، آیین مملکتداری و تاریخ، کتاب "جامعالتواریخ" از برجستگی خاصی برخوردار است. البته این اثر تالیف مستقیم او نیست، بلکه توسط گروهی از محققان و مترجمان و زیر نظر وی آماده شده است. رشیدالدین نخست به فرمان غازانخان، تالیف تاریخ مغول را آغاز کرد، اما پس از مرگ وی، جانشینش، محمد اولجایتو، دستور داد تا پس از به پایان رساندن تالیف کتاب، تالیف یک تاریخ عمومی جهان را آغاز کند. کتاب حاضر، بخش مربوط به تاریخ بنیاسرائیل از کتاب جامعالتواریخ را شامل میشود که سراسر انباشته از اساطیر و داستانهای این قوم است. تاریخ بنیاسرائیل نیز مانند تاریخ اقوام فرهنگی غیرمسلمان اوراسیا، مقدمهای طولانی دارد که به دلیل محتوای اثر، در آن از ذکر جزئیات جغرافیایی فرهنگی معمول در دیگر موارد خودداری شده است و توجه اصلی به خصوص به مسالهی خاستگاه، کاهنگاری و دورهبندی تاریخ یهود معطوف گردیده است. تاریخ بنیاسرائیل بنا به گفتهی رشیدالدین، چیزی جز دستچین منتخب او از بیست و چهار کتاب مقدس شرعی، که در مجموع توسط او تورات نامیده شده، به اضافهی برگزیدهای از دیگر آثار تاریخی مختلف نیست. این کتاب را به دلیل استفادهی بیواسطهی نویسنده از تورات و نوشتهها و روایتهای خاخامی یهودی متاخر میتوان نخستین ثمرهی شکوفایی ادبیات یهودی ـ فارسی در دورهی مغول به حساب آورد.