تاریخ قم
قم - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 4 ه
این اثر، تصحیح جدیدی از "تاریخ قم" است که ابتدا در سال 378 قمری به زبان عربی تالیف شد و سپس در اوایل قرن نهم به فارسی برگردانده شد. تاریخ قم در سال 1313 شمسی با تصحیح و تحشیهی سید جمال الدین طهرانی به چاپ رسید. اما تصحیح جدید کتاب که با حواشی و توضیحات گوناگون نگارنده و مقدمهی مفصل او همراه است بر اساس نسخهی اصل که در سالهای آغازین قرن نهم هجری کتابت شده، فراهم آمده است. مطالب اصلی کتاب بدینقرار است: ذکر قم و سبب نام نهادن آن، انتها و حدود قم، مسافت اقطار آن، ذکر طول و عرض و برج طالع قم، عدد راهها و دروازهها و میدانها و مسجدها و حمامات قم، سبب جدا کردن قم از اصبهان، ذکر سراهای خراج و دارالضرب و سراهای حکام و ولات و زندانها، ذکر کاریزها و جویها و رودخانهها و آسیاها، عدد ضیاعها و رساتیق، ذکر بعضی آتشکدههای نواحی قم، ذکر فضیلتهای قم و نواحی قم، ذکر فضیلتهای قم و نواحی و ساکنان آن، ذکر طالبیه که به قم نزول کردند و وطن ساختند، ذکر اولاد امیرالمومنین علی (ع) و ائمهی معصومین، ذکر آمدن عرب از آل مالک بن عامر اشعری به قم و آوه، ذکر اخبار رجال عرب اشعریان، ذکر انساب عرب از فرزندان عدنان، ذکر اخبار عرب که به قم مقوطن شدند، ذکر حوادث و وقایع مشهور، ذکر جماعتی از عرب و عجم و از جلفا و سایر سلاطین، ذکر وقت ظهور اسلام به قم، ذکر تواریخ سنین ولاه و حکام قم، ذکر اسامی قضات قم و بعضی از اخبار ایشان، ذکر سنن خلفا و وزرا، ذکر صنایع و حصص سلطان به قم و موقوفات، ذکر اسامی بعضی از علمای قم و عدد خواص ایشان، ذکر اسامی بعضی از ادبا و کتاب و امثال ایشان، ذکر بعضی از شعرا، ذکر یهودیان و مجوسیان قم و نواحی آن، ذکر بعضی از خاصهای قم و ذکر بعضی از عجایب دنیا و نظایر آن. بر این اساس میتوان گفت که این اثر دارای این ویژگیهاست: توجه به جنبههای شهرسازی اسلامی و لوازم آن، شرح چگونگی جمعآوری خراج سالیانه، ذکر آمارهای تفصیلی و دقیق دربارهی جنبههایی از فعالیتهای عمرانی و آبادانی شهر، توجه گسترده و دقیق به نواحی پیرامون قم، اشاره به برخی ویژگیهای جغرافیایی که علاوه بر آن این اثر از نظر زبانشناسی و شناسایی یکی از گویشهای کهن فارسی نیز در خور اهمیت است.