جبر یا اختیار
غزالی، محمدبن محمد، 505 - 450ق. - دیدگاه درباره جبر و اختیار
پیرامون موضوع جبر و اختیار در تاریخ اندیشة اسلامی، مشاجرات فراوانی درگرفته و رسائل بیشماری نگاشته شده است. این بحث مقارن با اسلام است و در خود قرآن نیز مطرح شده است و تاریخچة آن را به اوایل نیمة دوم قرن اول هجری نسبت میدهند. گروهی هم آن را به اعراب جاهلی منسوب میکنند. کتاب حاضر مشتمل است بر بررسی اندیشهها و آراء امام محمد غزالی و مولوی و تطبیق آراء ایشان در زمینة جبر و اختیار که میتواند مقدمهای برای پژوهش دربارة دیدگاههای سایر متفکران باشد. نویسنده در فصل نخست، ضمن اشاره به جبر و اختیار در گسترة تاریخ فلسفة مغربزمین، به این بحث در فرهنگ و تمدن اسلامی نگاهی گذرا افکنده است و اعتقادات فرق اسلامی از جمله معتزله، اشاعره و شیعه را واکاوی نموده است. وی فصل دوم و سوم کتاب را به جبر و اختیار از دیدگاه مولوی و غزالی اختصاص داده و در فصل چهارم به تطبیق آرای این دو متفکر بزرگ پرداخته است. فصل آخر کتاب نیز، خلاصه و نتیجهگیری مباحث را دربردارد. برخی از عنوانهای مطالب کتاب عبارتاند از: نگاهی به زندگی و آثار مولانا؛ مولوی و جبرگرایی؛ اختیار مولانا؛ مولوی و راه سوم؛ مولوی و عقیدة بل امر بین اللمرین؛ غزالی و جبرگرایی؛ غزالی و اختیار؛ و غزالی و نفی اختیار مطلق.