مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی (تجلیات عینی و کالبدی)
اسلام و هنر / هنر و دین
کتاب حاضر، مجلد دوم از مجموعهی "مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی" است که به منظور شناسایی و معرفی ویژگیهای هنر دینی مسلمانان در فضای تفکر اسلامی در ده بخش تدوین گردیده است: "زیبایی کعبه"، نیاز انسان به معنویت هنر دینی"، "ویژگیها و مبانی زیبایی هنر اسلامی ایران"، "جلوهای از انتم الفقراء در کلام مولانا"، "مضامین عرفانی، طبیعت و کلام حافظ"، "نقش هنر در کیفی کردن فضا"، "زیبایی معماری و شهر"، "وجوه افتراق فضاهای سنتی و فضاهای مدرن"، "ادبیات قرآنی: گفتمان هدایت"، "بشارت و انذار" و "قانونمندی" و "نمونههایی از زیبایی مسجد النبی". نگارنده در پایان ضمن مقایسهی اجمالی عواملی که در خلق آثار هنری (از هر نوع) ایفای نقش مینمایند، جایگاهی را که هریک از شقوق اصلی هنر، انسان را به آن میرسانند (لقای الهی یا بندگی شیطان) معرفی میکند. پس از آن با الهام از قرآن کریم به عناوین اصلی موضوعاتی اشاره میکند که میتوانند راهنمای هنرمند و مفسر اثر هنری او باشند. این موضوعات عبارتاند از: تکلیف جانشین، صفات مومن، احکام، الگوی قرآنی، و توحید. به تصریح نگارنده: "توحید به عنوان اصل اساسی اسلام، بنا به اذعان اکثریت محققین در علوم و هنرها و تمدن اسلامی، در هدایت جنبههای مختلف این تمدن نقشی اساسی ایفا نموده است. بنابراین میتوان گفت که جامع جملگی صفات و اصول و ارزشهای مطرح شده در تعالیم اسلامی وقتی ارزشمند و موثر است که بتواند تجلیگاه و یادآور وحدانیت الهی باشد. تجلی تفکر توحیدی در اعمال و تولیدات مسلمین از مقولاتی است که در علوم و فنون و هنرهای مختلف مورد توجه آنها بوده است... مراتب وحدت هنر اسلامی تقلید و الگوبرداری از وحدت و نظمی است که خداوند تبارک و تعالی در خلقت عالم وجود به ودیعه نهاده است... از طرف دیگر وحدت به مفهوم ایجاد تعادل و توجه به جنبههای مختلف به طور هماهنگ و متوازن مطرح است. به هرحال هنر مسلمین میتواند و باید نمایشگر جمگلی مراتب و درجات وحدت باشد که مختصات عمدهی آن عبارتاند از: تعادل، هماهنگی، توازن، هدف واحد، و بسیاری اصول که حاصل آنها بر شناخت وحدت الهی و تقویت وحدت جامعه تاثیر مثبت خواهد داشت".