مطالعاتی درباره تاریخ، زبان و فرهنگ آذربایجان
آذربایجان - فرهنگ / آذربایجان - تاریخ / آذربایجان - زبانها
از زمانهای قدیم، در سرزمینهایی که خداوند بدانها طبیعت فیاض و نعمتهای فراوان عطا فرموده، مردمانی ثروتمند و مرفه میزیستند و این سرزمینها همواره مورد تاخت و تاز اقوام مهاجم و دولتهای دور و نزدیک قرار میگرفت. ایجاد مرزها و تعیین مرزداران برای حفظ امنیت و موقعیت محدودۀ مورد نظر نیز در این سرزمینها مرسوم بوده و به عهدۀ فرمانروایان واگذار میشده است که با توان رزمی خود آن مرز و بوم و نعمتها را حفظ نمایند. سرزمین آذربایجان از هزاران سال پیش، این موقعیت را داشته است. از اوایل هزارۀ یکم پیش از میلاد، پادشاهان آشور در نخستین سال سلطنت خود و در خلال دیگر سالهای فرمانروایی، پیوسته از جانب جنوب به خاک آذربایجان لشکر کشیده، از مردم مادومانا، اسب و مصنوعات فلزی و دامهای شاخدار غنیمت میگرفتند. در قرن 8 و 7 ق. م، دولت اورارتو از جانب غرب به اطراف دریاچۀ ارومیه لشکر میکشید و برای تصرف سرزمینها با دستنشاندگان آشور پیکار میکرد. در قرون بعدی کیمریان و اسکیتها از شمال بدان مرز و بوم میتاختند و در زمان ساسانیان، دولت بیزانس شرقی از شمال و مغرب، آذربایجان را مورد حمله قرار میداد. بعد از ظهور اسلام و استیلای اعراب، آذربایجان مدت سه قرن به وسیلۀ حکام غرب و فرمانروایان محلی به شیوۀ ملوک الطوایفی اداره میشد. در آن دوران نیز، روسها از شمال، اعراب از جنوب و رومیها و بیزانس از مغرب قصد نفوذ و اعمال حاکمیت در آذربایجان را داشتند در آن زمان همسایۀ غرب و شمال غربی آذربایجان سرزمین ارمنستان بود. خاندان آرجرونی، حکمرانان نواحی وان، اردوباد و نخجوان بودند و آن خطه را "واسپورگان" مینامیدند. در اوایل قرن 4 هـ . ق، دو قدرت سیاسی و دینی قدرتمند، یکی مسیحی و دیگری اسلامی، در ارمنستان به رقابت و مبارزه برخاسته، نسبت به تعیین حکام و ایجاد سلطه در سرزمین آنان، در تلاش و تکاپو بودند. مبارزۀ خلیفۀ بغداد و امپراتوری بیزانس در ارمنستان، بر اوضاع سیاسی و اجتماعی آذربایجان نیز تاثیرگذاشته و امیران را بر آن میداشت که با ایجاد روابط حسنه و همپیمانی با همسایگان و جلب امرای محلی اسلامی، از نفوذ بیگانگان به مرزهای آذربایجان جلوگیری کنند. در جلد اول از مجموعۀ "مطالعاتی دربارۀ تاریخ، زبان و فرهنگ آذربایجان" مناسبات سیاسی و نظامی صدسالۀ فرمانروایان آذربایجان با ارمنستان تا ورود سلجوقیان به ایران بررسی شده است.