ملوک خمسه: قرهباغ و پنج ملیک ارمنی آن از فروپاشی صفویه تا جنگهای ایران و روس
کتاب حاضر، سرگذشت تعدادی از خاندانهای حکومتگر ارمنی است که در حولات ناشی از یورش مغولان و تیموریان از قرن دوازدهم میلادی به بعد در موطن خود، خاچن ـ واقع در قراباغ فعلی- به نوعی اقتدار محلی دست یافتند. ملیکهای پنجگانهی قراباغ تا اندک زمانی پیش از چیرگی روسها بر آن حدود و اواسط قرن نوزدهم، نقش درخور توجهی در تحولات منطقهای جنوب قفقاز ایفا کردند. گفتنی است، ملیکهای ارمنی، رهبران ارمنیانی بودند که در جنگهای شاهعباس با عثمانیها به کمک او شتافتند و در کسب پیروزی وی نقش بسزایی داشتند به پاس این جانفشانیها و فداکاریها بود که شاهعباس به آنها لقب ملیک داد. حکومت ملیکها بر ماورای قفقاز تا استیلای حکومت روسیهی تزاری ادامه داشت. چند تن از این ملیکها به "ملیکهای پنجگانه" یا ملیکهای خمسه" معروف هستند که عبارتاند از: 1- ملیک بیگلریان، حاکم ناحیهی گلستان (یا طالش که نواحی اطراف رودخانهی کورک چای یعنی حدود گنجه (گانزاک) تا رودخانهی تاتار را در برمیگرفت)؛ 2- ملیک ایسرائیلها ساکن در جرابرت (قعله آب یا چرابرت که حدود آن از رودخانهی تاتار شروع شده و تا رودخانهی خاچن. (این سرزمین از رودخانهی خاچن آغاز گردیده تا رودخانهی بالوی چای ادامه داشت)؛ 4- ملیک شاه نظریان، ساکن سرزمین واراند (که از رودخانهی واراند شروع شده و تا دامنهی جنگلهای سلسلهجبال دیزه گسترده بود)؛ 5- ملیک آوانیان ساکن در دیزک (یا دوزخ که از کوههایی به همین نام آغاز شده و رودخانهی ارس خاتمه مییافت).