جامعهشناسی دینی: جاهلیت قبل از اسلام
ابنکلبی، هشامابنمحمد، 204 ق. الاصنام - نقد و تفسیر / دین و جامعهشناسی / عربستان - آداب و رسوم دینی
"الاصنام" اثر ابن کلبی در سدۀ سوم هجری نگارش یافته است و به بررسی مذاهب، آیینها و باورهای مردم عربستان پیش از اسلام اختصاص دارد. این کتاب تنها کتاب مستقلی است که ما در خصوص شناخت بتهای عرب جاهلی در اختیار داریم. متن اصلی با پرداختن به علل رواج بتپرستی در میان قوم عرب و مناسکی چون حج و عمره در عصر جاهلیت آغاز میشود. نویسنده، نخستین واردکننده بت به عربستان را عمروبن لحی رئیس قبیلۀ خزاعه میداند که حکومت مکه و تولیت کعبه را از خاندان جرهم ستاند و در سفرهایی به شام با بتهای مردمان آن نواحی آشنا شد و برخی از آنها را با خود به مکه آورد. بیشتر مطالب کتاب به معرفی بتهای عرب عصر جاهلی و قبایلی اختصاص دارد که هر یک از این بتها را میپرستیدهاند. رسومی چون ازلام (استخاره با تعدادی چوب که با پرتاب تیر به سمت آنها صورت میگرفت)، مسح بتها و طواف آنها، آیین جنپرستی، پرستش سنگهای تیره و... از جمله آیینهایی رایج در عربستان آن عصر است که در کتاب به آنها اشاره شده است. مناف، عزی، لات، اساف و نائله، هبل، منات و... از مهمترین بتهای عربستان پیش از اسلام است. اما بیشتر عربهای مرکزی و شمالی افزون بر خدایان و بتها به وجود یک خدای مقتدر و مجرد که در آسمانها بود اعتقاد داشتند. یهودیان این خدا را رحمان، مسیحیان، رحیم و مردم مکه و حوالی آن، الله مینامیدند. کتاب پیش رو در دو بخش ترجمه و تحلیلی است از "الاصنام". در قسمت نخست ترجمۀ متن قدیمی الاصنام و در قسمت دوم تعلیقات و یادداشتهای تحقیقی مترجم آمده است.