عقل و دین از دیدگاه کانت
کانت، ایمانوئل، 1724 - 1804 م. - نقد و تفسیر / دین - فلسفه / عقل
نویسنده در کتاب میکوشد دیدگاههای امانوئل کانت را در خصوص رابطهی عقل و اعتقاد دینی تشریح کند. وی ماحصل سخن خود را چنین بیان میکند: به نظر کانت، ایمان خردورزانه، مبتنی بر زمینهی عقل عملی است و نه عقل نظری؛ زیرا عقل نظری توانایی اثبات درستی یا نادرستی دعاوی دینی را ندارد. چنین ایمانی از وجدان اخلاقی انسان نشات میگیرد. این ایمان گرچه امکان همراهی با باور نظری ـ نه شناخت نظری ـ به مفهوم خداوند از طریق ایدهی عقل محض، برهان نظم و غایت را نیز دارد، ولی مراجعهی مستقیم به کتاب مقدس و کاوش در محتوای آن، به منظور ساخته شدن انسانهای بهتر و آراستگی به اخلاق و کردار نیک فرجامین غایت دینداری است. به نظر کانت کلیت (فاقد شقاق و جدایی فرقهای بودن)، اصالت و پاکی، تغییرناپذیری و رابطه بر زمینهی اصل آزادی، چهار خصیصهی یک نهاد دینی و نشانههای آن است. کانت در معرفی خداوند به اوصافی مانند محیط بودن. بر زمان، صانع اخلاقی بودن، لطف داشتن و غایت الغایات هستی بودن تکیه میکند. کانت به طور گذرا به مباحثی همچون شکرگزاری، توکل و رضا به قضای الهی نیز میپردازد. کانت برای این مساله که ذات خدا، ناشناختنی است، مبنایی فلسفی به دست داده و راه را برای شناخت خداوند از طریق علم حصولی و با دلایل فلسفی، مسدود میداند. در عین حال، باور صادق موجه به گزارهها و اعتقادات دینی را ممکن میداند. کانت آنجا که از عقل محض عملی سخن میگوید، بر تقدم عقل بر دین حکم رانده و آنجا که به خدا و صفات او نزدیک میشود به تقدم دین و تدین بر عقل و تعقل تمایل نشان میدهد.